Yevropa Ittifoqining O‘zbekistondagi demokratik o‘zgarishlarni qo‘llab-quvvatlashi

Assalomu alaykum,

Hurmatli professor Saidov, Xonimlar va janoblar!

Men bu tadbirda ishtirok etayotganimdan mamnunman va Yevropa Ittifoqini ana shunday muhim muhokamalarda ishtirok etishga yana bir bor taklif qilganingiz uchun sizga tashakkur bildiraman. Bunday tadbir to‘rtinchi marta bo'lmoqda va oxirgi marta Bryusseldagi davra suhbati davomida bo‘lgan edi. Bizning boshqaruvchi direktorimiz Lyuk Devin Yevropa Ittifoqi sodiqligimizni va davom etayotgan islohotlarni qo‘llab-quvvatlashimizni bildirgan bayonot bilan chiqdi.

Shunday ekan, Yevropa Ittifoqi nomidan yana bir bor ta’kidlashimga ijozat bering, biz O‘zbekistondagi islohotlarni qo‘llab-quvvatlash uchun shu yerdamiz. Biz Prezident Mirziyoyev tashabbusi bilan boshlangan islohotlar kun tartibining markazida bo‘lgan demokratik islohotlarni qo‘llab-quvvatlaymiz. Yevropa Ittifoqining maqsadi Oʻzbekistonning qonun ustuvorligiga, inson huquqlarining umuminsoniy qadriyatlariga, kamsitishning barcha shakllariga barham berishga, mustaqil sud tizimiga va gullab-yashnagan fuqarolik jamiyatiga asoslangan plyuralistik demokratik tizimga oʻtishini qoʻllab-quvvatlashdan iborat. Bu O‘zbekistondagi barcha manfaatdor tomonlar bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan 2021-2027-yillarga mo‘ljallangan Ko‘p yillik indikativ dasturimizda ham yaqqol o‘z ifodasini topgan: demokratik boshqaruv islohotlarini qo‘llab-quvvatlaydigan samarali boshqaruv, qonun ustuvorligi, inson huquqlari va davlat xizmatlarini yaxshilash O‘zbekiston bilan hamkorlikning uchta ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘ladi.

Demokratik islohotlarni qo‘llab-quvvatlash shu yozda muzokaralarni muvaffaqiyatli yakunlagan EPCA (Kengaytirilgan sheriklik va hamkorlik bitimi)da ham o‘z aksini topgan va mustahkamlangan. Darhaqiqat, bu O‘zbekiston bilan hamkorligimizni kengaytiruvchi sheriklikning zamirida mujassam. Xuddi shu narsa O‘zbekiston uchun bir tomonlama savdo imtiyozlarini nazarda tutuvchi GSP+ rejimiga ham tegishli bo‘lib, inson huquqlari, mehnat huquqlari va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi 27 ta konventsiyani ratifikatsiya qilish va amalga oshirish orqali O‘zbekistonning demokratik o‘tish jarayonini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan. Va bu bir martalik narsa emas, monitoring tizimi ratifikatsiya qilingan konventsiyalarning haqiqiy bajarilishini qo'llab-quvvatlaydi.

Konstitutsiyaviy islohotlar haqida gapirganda, men Konstitutsiyaga kiritilishi mumkin bo'lgan o'zgartirishlar mazmuniga chuqurroq kirmayman, chunki Yevropa Ittifoqida ko'plab konstitutsiyaviy modellar mavjud. Konstitutsiyaga o'zgartirishlar kiritish uchun umumevropa "eng yaxshi modeli" yoki umumiy majburiy huquqiy talablar bu borada mavjud emas. Hozircha hech qanday umumiy Yevropa standartlarini shakllantirishga urinishlar qilinmagan. Shuningdek, men hamkasblarim – avvalgi ma’ruzachilar – Roli Astana va Munir Mamadzadega konstitutsiya bilan himoya qilinadigan ijtimoiy va inson huquqlari sohasidagi ilg‘or tajribalar haqidagi fundamental bilimlari bilan o‘rtoqlashgani uchun minnatdorman va ularning fikriga to‘liq qo‘shilaman.

Yevropa Ittifoqi nima qilishi mumkin, inson huquqlari va qonun ustuvorligi bo'yicha tegishli xalqaro standartlar va EXHT majburiyatlariga asoslangan ba'zi umumiy tavsiyalarga e'tiborni qaratish va kerak bo'lganda yordam ko'rsatishdir.

Konstitutsiyaga o‘zgartirishlar kiritish jarayonida qanday qaror qabul qilinmasin, ishtirokchi demokratik boshqaruv, qonun ustuvorligi, asosiy huquq va erkinliklar saqlanishi, hokimiyatlar bo‘linishi turli institutlar o‘rtasida o‘zaro nazorat va muvozanat tizimi orqali ta’minlanishi kerak.

Albatta, mazmun muhim, lekin jarayon ham hayotiy ahamiyatga ega. Bu demokratik boshqaruvning asosidir. EXHT/DIIHB va Venetsiya komissiyasi har doim konstitutsiyaga o'zgartirishlar samarali, qat'iy va inklyuziv jarayon orqali qabul qilinishi kerak, deb hisoblashgan. Konstitutsiyaviy islohotlar jarayoni barcha manfaatdor tomonlar, jumladan, parlamentga kirmaydigan siyosiy partiyalar, fuqarolik jamiyati va keng jamoatchilik ishtirokida parlament ichida va undan tashqarida axborotli, inklyuziv va mazmunli muhokamalar o‘tkazish imkonini berishini ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Taklif etilayotgan o‘zgartirishlarning maqsadi nafaqat muassasalar, balki fuqarolar uchun ham tushunarli bo‘lishi kerak. Takliflarni ishlab chiqish jarayoni shaffof va inklyuziv bo'lishi kerak. Islohot matnini tayyorlashga mas’ul komissiya takliflarni e’tiborga olganini ma’lum qilibgina qolmay, turli pozitsiya va fikrlarni inobatga olishini ko‘rsatishi kerak.

Venetsiya komissiyasi har qanday konstitutsiyaviy o'zgarishlarni uchta asosiy tamoyil: demokratiya, qonun ustuvorligi va inson huquqlariga hurmat nuqtai nazaridan baholaydi. Har qanday islohot hokimiyatlar bo‘linishi, inson huquqlari va sud hokimiyati mustaqilligi tamoyillari nuqtai nazaridan baholanadi.

Bilaman, bu avval ham aytilgan edi, aslida men buni avval ham aytib oʻtganman, Yevropa Ittifoqi hamkor davlatlarda Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Tojikiston, Turkmaniston va Oʻzbekistonda Markaziy Osiyoda qonun ustuvorligi mintaqaviy dasturini moliyalashtirmoqda, uning maqsadi inson huquqlarini mustahkamlash, Yevropa va boshqa xalqaro standartlarga muvofiq qonun ustuvorligi va demokratiya, talabga asoslangan yondashuv asosida islohotlar jarayonlariga yordam berishdir. Dastur Venetsiya komissiyasi tajribasidan foydalanishni xohlovchi barcha Markaziy Osiyo davlatlari uchun ochiqdir. Dasturning bugungi muhokamamiz uchun dolzarb vazifalaridan biri xalqaro standartlarga mos keladigan qonun ustuvorligi, hokimiyat va sud-huquq bo‘linmasi sohasida tegishli qonun hujjatlarining parlamentlar tomonidan ishlab chiqilishi va qabul qilinishini qo‘llab-quvvatlashdan iborat.

Shu bois o‘zbekistonlik hamkasblarimizni ulkan islohotlarni amalga oshirishda Venetsiya komissiyasi tajribasidan foydalanishga undamoqchiman. O‘zbekiston hukumati allaqachon Venetsiya komissiyasi bilan juda yaxshi darajadagi hamkorlikni yo‘lga qo‘ygan va zarur maslahatlar olgan. Venetsiya komissiyasida ushbu sohada muhim vosita – 2016-yilda qabul qilingan “Qonun ustuvorligini nazorat qilish ro‘yxati” mavjud bo‘lib, unda mintaqa davlatlari tomonidan islohotlar o‘tkazishda qo‘llanma sifatida foydalanish mumkin bo‘lgan mezonlarning to‘liq ro‘yxati keltirilgan.

Bitta bayonot bilan yakunlashimga ijozat bering: biz, Yevropa Ittifoqi, uzoq muddatli istiqbolga intilamiz va O‘zbekistondagi islohotlar kun tartibini hamkorlar sifatida qo‘llab-quvvatlashga va unga hamroh bo‘lishga umid qilamiz.

Sizga samarali muhokama tilayman

E'tiboringiz uchun katta rahmat.