Báo cáo thường niên của EU về Nhân quyền và Dân chủ trên Thế giới năm 2022 - Cập nhật về Việt Nam
1. Tổng quan về tình hình nhân quyền và dân chủ
Những hạn chế đối với các quyền chính trị và dân sự ở Việt Nam vẫn tiếp tục diễn ra trong năm 2022, đặc biệt là đối với quyền tự do biểu đạt và lập hội. Không gian dành cho xã hội dân sự liên tục bị thu hẹp. Một số luật và nghị định mới đưa ra các hạn chế hơn nữa trong các lĩnh vực an ninh mạng, hoạt động của các tổ chức phi chính phủ (NGO) và tự do tôn giáo đã được ban hành hoặc đang trong quá trình chuẩn bị. Các nhà báo, blogger và các nhà bảo vệ nhân quyền, cũng như các nhà hoạt động môi trường tiếp tục bị bắt và bị truy tố với những cáo buộc mơ hồ về tội chống lại an ninh quốc gia hoặc trốn thuế và bị kết án tù dài hạn trong các phiên tòa có ít hoặc không có sự tiếp cận của công chúng. Trong năm này, các phiên tòa phúc thẩm đã giữ nguyên một số bản án của các đối tượng nổi bật. Tiếp tục có nhiều cáo buộc về các phiên xử không công bằng, bao gồm cả việc từ chối đại diện pháp lý; các điều kiện hành chính và vật chất khắc nghiệt trong trại giam, bao gồm cả việc giam giữ biệt giam kéo dài trước khi xét xử; từ chối cung cấp điều trị y tế đầy đủ; từ chối các cuộc thăm gặp gia đình bao gồm cả thông qua chuyển sang nơi giam giữ khắc nghiệt; và biệt giam. Việt Nam tiếp tục xử lý việc thực hiện quyền lao động. Việt Nam đã cam kết phê chuẩn Công ước 87 của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) vào năm 2023 và ban hành nghị định về tổ chức đại diện của người lao động để thực thi Bộ luật Lao động 2019. Việt Nam cũng ngày càng nỗ lực hơn nhằm chống lại lao động trẻ em và thúc đẩy bình đẳng giới và quyền của cộng đồng người LGBTI. Án tử hình vẫn là một vấn đề gây quan ngại nghiêm trọng và tiếp tục được áp dụng một cách không minh bạch, với dữ liệu về thi hành án tử hình không được chính quyền công bố. Vẫn còn những lo ngại về quyền của các nhóm thiểu số tôn giáo và việc quản lý quyền sử dụng đất. Tự do truyền thông vẫn còn bị hạn chế nghiêm trọng: báo in, phát thành-truyền hình, tuyền thông trực tuyến và điện tử bị kiểm soát chặt chẽ; quyền truy cập vào các trang web độc lập về chính trị bị chặn và các công ty truyền thông xã hội buộc phải đóng tài khoản hoặc xóa nội dung chỉ trích chính phủ. Việt Nam được xếp hạng 174 trong số 180 quốc gia trong Chỉ số Tự do Báo chí Thế giới năm 2022 của Tổ chức Phóng viên Không Biên giới.
2. Hành động của EU về nhân quyền và dân chủ - các lĩnh vực trọng tâm chính
Các ưu tiên của EU tập trung vào quyền tự do biểu đạt, bao gồm cả quyền cho những nhà bảo vệ nhân quyền; tiếp cận thông tin; quyền tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng; xã hội dân sự và tham gia dân chủ; quyền bình đẳng và tôn trọng sự đa dạng (bao gồm các vấn đề liên quan về giới, người khuyết tật, cộng đồng LGBTI); quyền của thanh niên và trẻ em; nhà nước pháp quyền và quản lý công bằng nền tư pháp; bãi bỏ hình phạt tử hình; tuân thủ luật nhân quyền quốc tế và thực thi hiệu quả các cơ chế nhân quyền. Về mặt hành động, EU đặc biệt chú trọng đến việc bảo vệ và trao quyền cho các cá nhân. Phái đoàn EU cũng tích cực tham gia vào các hoạt động nhằm hỗ trợ các nhà hoạt động nhân quyền. EU cùng với các quốc gia thành viên EU, là những đối tác chia sẻ cam kết thực thi bằng cách hợp tác với nhau, đã tổ chức nhiều chiến dịch, hoạt động và sự kiện truyền thông xã hội khác nhau để thúc đẩy nhân quyền, trong đó có các hoạt động nhân Ngày Thế giới chống lại Án tử hình, Ngày Nhân quyền Quốc tế và Ngày Quốc tế Phụ nữ. Các quốc gia thành viên cũng tổ chức nhiều sự kiện khác nhau về bình đẳng giới, quyền LGBTI và tình hình của xã hội dân sự, với mục đích giúp xây dựng một xã hội bao trùm và kiên cường hơn.
3. Cam kết chính trị song phương của EU
Nhân quyền đã được lồng ghép trong các cuộc thảo luận song phương ở tất cả các cấp với Chính phủ Việt Nam. EU, phối hợp chặt chẽ với các quốc gia thành viên EU và các nước có cùng quan điểm, duy trì các cuộc trao đổi thường xuyên về nhân quyền với Việt Nam và nhắc lại các yêu cầu thực hiện đầy đủ tất cả các nghĩa vụ nhân quyền quốc tế và trả tự do cho tất cả những người bị giam giữ vì thực hiện quyền tự do biểu đạt trực tuyến và ngoại tuyến của họ. EU và các quốc gia thành viên đã nhiều lần đề nghị được quan sát các phiên tòa xét xử những nhà bảo vệ nhân quyền, được tiếp cận với các tù nhân, cung cấp sự trợ giúp pháp lý, hỗ trợ y tế và cho phép gia đình thăm gặp. Tuy nhiên, hầu như tất cả các yêu cầu này đều không được trả lời hoặc bị từ chối. Vào ngày 25 tháng 8, người phát ngôn của Cơ quan Đối ngoại châu Âu (EEAS) đã đưa ra một tuyên bố về bản án đối với kháng cáo của Phạm Đoan Trang và các nhà hoạt động khác. Đối thoại Nhân quyền EU-Việt Nam và Ủy ban về Quản trị tốt, Pháp quyền và Nhân quyền EU-Việt Nam đã diễn ra sau một thời gian gián đoạn vì đại dịch Covid.
4. Cam kết tài chính của EU
EU tiếp tục hợp tác với Việt Nam để thực hiện chương trình Tăng cương Pháp luật và Tư pháp của EU (EU JULE), qua đó, ngoài những nội dung khác, hỗ trợ cải cách ngành tư pháp, tiếp cận công lý dành cho những đối tượng dễ bị tổn thương nhất, và thực hiện các công ước quốc tế về nhân quyền mà Việt Nam tham gia (gồm Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị, Công ước chống tra tấn, Công ước về quyền trẻ em, Công ước về quyền của phụ nữ và Công ước về quyền của người khuyết tật). EU cũng hỗ trợ hành động của các tổ chức xã hội dân sự trong nhiều lĩnh vực khác nhau, bao gồm bình đẳng giới và ngăn ngừa bạo lực trên cơ sở giới, quyền của các dân tộc thiểu số (bao gồm quyền về đất đai), quyền trẻ em, kinh doanh và quyền con người, trao quyền cho xã hội dân sự, quyền môi trường, thúc đẩy thông tin trực tuyến về các vấn đề nhân quyền, quyền tự do biểu đạt, quyền của người di cư/hồi hương và lao động phi chính thức, ứng phó với Covid-19 và quyền văn hóa. Trong suốt năm qua, EU đã ủng hộ đáng kể việc cung cấp hỗ trợ kỹ thuật để hỗ trợ cho việc sửa đổi bộ luật lao động và phê chuẩn tất cả các Công ước cốt lõi của ILO cũng như việc thực hiện chúng. EU cũng tiếp tục cung cấp hỗ trợ kỹ thuật để thực hiện các khuyến nghị được chấp thuận theo chu kỳ thứ ba của cơ chế Rà soát Định kỳ Phổ quát (UPR). EU hiện đang thảo luận với Chính phủ về một chương trình mới về Pháp quyền và Nhân quyền (EU JULE+).
5. Bối cảnh đa phương
Về hợp tác tại các diễn đàn đa phương, EU duy trì đối thoại với Việt Nam về các vấn đề nhân quyền quốc tế, bao gồm cả trong bối cảnh Đại hội đồng Liên hợp quốc khóa 77. Việt Nam đã kiềm chế không lên án hành động xâm lược của Nga và đã bỏ phiếu trắng trong tất cả các cuộc bỏ phiếu của Liên hợp quốc về vấn đề này, ngoại trừ cuộc bỏ phiếu đình chỉ tư cách thành viên Hội đồng Nhân quyền của Nga mà trong đó Việt Nam đã bỏ phiếu chống. Đối thoại về việc thực hiện các khuyến nghị đối với Việt Nam trong chu kỳ thứ ba của UPR đã tiếp tục diễn ra trong năm 2022. Việt Nam đã chấp thuận 241 trong số 271 khuyến nghị được đề xuất. Tháng 3 năm 2022, Việt Nam đã đệ trình báo cáo giữa kỳ tự nguyện về việc thực hiện các khuyến nghị này. Mặc dù việc nộp báo cáo là một dấu hiệu tích cực về sự hợp tác, nhưng bản báo cáo lại thiếu thực chất và sự rõ ràng. Vào Ngày Nhân quyền trong tháng 12 năm 2022, Việt Nam đã tổ chức sự kiện khởi động quy trình UPR chu kỳ thứ tư. Tuy nhiên, một phần trình bày theo kế hoạch về sự tham gia của các tổ chức phi chính phủ (NGO) đã bị hủy bỏ.
