Izvještaji EU o ljudskim pravima i demokratiji za 2020. godinu

1. Pregled stanja ljudskih prava i demokratije: Zakonodavni i institucionalni okvir u oblasti osnovnih prava postoji u cjelini i uglavnom je u skladu sa relevantnim međunarodnim i evropskim standardima. U julu 2020. godine, Parlament je donio Zakon o životnom partnerstvu istopolnih parova, čime je Crna Gora postala prva država u regionu koja je regulisala status istopolnih parova. Pojačani su kapaciteti institucija za ljudska prava i Ministarstva za ljudska i manjinska prava, a povjerenje u kancelariju Ombudsmana i kvalitet njenog rada se povećava. Odluke Ustavnog suda dalje su usklađene sa evropskim i međunarodnim standardima. Pravni okvir zemlje treba dalje uskladiti sa međunarodnim i evropskim standardima ljudskih prava i relevantnim pravnim tekovinama EU, posebno o nediskriminaciji, pravima djeteta, pravima osoba sa invaliditetom, pristupu informacijama, slobodi izražavanja, proceduralnim pravima, uključujući prava žrtava i prava lica lišenih slobode. Izazovi ostaju i u pogledu primjene. To uključuje obezbjeđivanje brze i nezavisne istrage navoda o prekomjernoj upotrebi sile, mučenju ili zlostavljanju od strane organa reda i zakona.

Crna Gora je održala parlamentarne i lokalne izbore u pet opština 30. avgusta 2020. godine, u skladu sa izbornim pravnim okvirom za koji se procjenjuje da je uglavnom nepromijenjen od posljednjih izbora, u izazovnom kontekstu pandemije COVID-19. Prema međunarodnim posmatračima iz OEBS-ove Kancelarije za demokratske institucije i ljudska prava (ODIHR) i Parlamentarne skupštine OEBS-a, izbori su bili mirni i konkurentni i odvijali su se uglavnom transparentno i efikasno. Tok kampanje  je bio visoko polarizovan oko pitanja crkvenog i nacionalnog identiteta i obilježen neprimerenom prednošću za vladajuću stranku i neuravnoteženim izvještavanjem u medijima.

Za informacije, pogledajte Izveštaj Evropske komisije 2020 Report on Montenegro .

2. Djelovanje EU - ključna područja fokusa: Ključna područja djelovanja EU uključuju, između ostalog, slobodu izražavanja, rodnu ravnopravnost, sprječavanje mučenja, zlostavljanja i nehumanog ili ponižavajućeg postupanja, prava ranjivih grupa, uključujući djecu, Rome i Egipćane, osobe sa invaliditetom i LGBTI osobe. EU je bila veoma uključena u promociju rodne ravnopravnosti putem bilateralnih inicijativa i zalažući se za političko i ekonomsko učešće žena. U kontekstu krize COVID-19, EU je sa partnerima preduzela inicijative za promociju prava najugroženijih grupa, posebno djece, žena i Roma, i pružanje hitne pomoći, uključujući pakete sa hranom i higijenom.

3. Bilateralni politički angažman EU: EU nadgleda poštovanje ljudskih prava u okviru pregovora o pristupanju EU, posebno u poglavlju 23 - Pravosuđe i osnovna prava. Redovni dijalog o politici na tehničkom i političkom nivou polazi od praćenja sprovođenja akcionog plana za poglavlje 23, redovnih recenzija, projekata koje finansira EU i angažovanja sa međunarodnim organizacijama i civilnim društvom. U decembru 2020. godine održan je 10. sastanak Odbora za stabilizaciju i pridruživanje EU i Crne Gore.

4. Finansijsko angažovanje EU: U okviru IPA Sektorskog operativnog programa za zapošljavanje u obrazovanju i socijalne politike, osmišljena je šema bespovratnih sredstava od 3 miliona eura za sprovođenje kvalitetnih socijalnih usluga za najugroženije grupe. To uključuje grant od 300 000 EUR za jačanje uloge romskih medijatora u sektoru inkluzivnog obrazovanja i 300 000 EUR kampanje za podizanje svijesti protiv diskriminacije etničkih manjina. Takođe uključuje bespovratna sredstva u ukupnom iznosu od 2,5 miliona eura za podršku pružanju usluga socijalne i dječje zaštite. Ove akcije započele su 2020. godine i nastaviće se 2021. godine. Obrazovna komponenta programa doprinijela je, između ostalog, inkluzivnom obrazovanju podržavajući razvoj modularnih programa za učenike sa posebnim obrazovnim potrebama i Rome i Egipćane. Pored toga, u okviru IPA Instrumenta za civilno društvo, 2020. godine sproveden je projekat u iznosu od 260.000 EUR usmjeren na vršnjačko školsko nasilje.

Osam projekata u vrijednosti od 1,1 miliona eura ugovorenih na kraju 2019. godine realizovano je 2020. godine u okviru Evropskog instrumenta za demokratiju i ljudska prava. Ovi projekti pokrivaju sljedeća područja: pravo na slobodu okupljanja, prava LGBTI osoba fokusiranih na lokalni nivo, borbu protiv rodno zasnovanog nasilja i procjenu zdravstvenih usluga u tom pogledu, jačanje sindikata, promociju prava Roma i uključivanje u zajednicu od samog početka, pružanje besplatne pravne pomoći migrantima i tranziciona pravda usredsrijeđena na ratove devedesetih u bivšoj Jugoslaviji, kao i finansiranje političkih partija i predizbornih kampanja. Pored toga, primjena tri projekta Evropskog instrumenta za demokratiju i ljudska prava (EIDHR) ugovorena u 2018. godini nastavljena je 2020. godine. Ovi projekti se odnose na: pravo na pristup informacijama, prevenciju i zaštitu od seksualnog nasilja, zaštitu potrošača, prava osoba sa invaliditetom , sindikalizaciju romskih radnika i politički i građanski aktivizam Roma.

EIDHR i Instrument civilnog društva predstavljaju važne alate za jačanje civilnog društva u Crnoj Gori, čija je uloga od presudne važnosti ne samo za demokratizaciju društva, već i za doprinos transparentnijem i odgovornijem procesu pristupanja EU i pregovorima.

Kroz finansijsku pomoć EU, sklonište za žene žrtve porodičnog nasilja u Podgorici i dalje radi, pružajući prevenciju i zaštitu od seksualnog nasilja. Ovaj proces je pomognut kroz projekat u više država koji finansira EU, a realizovan je sa UN Women, „Implementacija normi, promjena mišljenja“. Sklonište godinama pomaže žrtvama seksualnog nasilja, često i pro bono. Bespovratna sredstva koja finansira EU imaju za cilj povećanje kapaciteta skloništa za obavljanje svojih osnovnih aktivnosti, kao i javno zagovaranje i podizanje svijesti. Potonja aktivnost usredsrijeđena je na predstavljanje stvarnih svjedočenja žrtava seksualnog nasilja radi adresiranja stavova u društvu i podsticanja većeg broja žrtava da se jave.

Dalja pomoć pruža se u okviru nacionalnih i regionalnih akcija Horizontalnog fonda EU-SE za Zapadni Balkan i Tursku - Faza II. Fokusira se na usklađivanje sa evropskim standardima o ljudskim pravima u oblastima, kao što su proceduralna prava, sloboda izražavanja, antidiskriminacija i sprječavanje mučenja i zlostavljanja.

5. Multilateralni kontekst: Crna Gora je nastavila dijalog sa međunarodnim organizacijama za ljudska prava i nadzornim tijelima, tijelima Ujedinjenih nacija i Savjetom Evrope, i potpuno se uskladila sa izjavama EU o ljudskim pravima na multilateralnim forumima. U aprilu 2020. godine, specijalni izvjestilac UN za trgovinu ljudima, posebno ženama i djecom, objavila je svoj izveštaj o posjeti Crnoj Gori 2019. godine. U aprilu 2020. godine, Crna Gora je izvijestila o sprovođenju preporuka Komiteta UN-a za uklanjanje rasne diskriminacije (CERD). U junu 2020. godine, Evropska komisija protiv rasizma i netolerancije objavila je svoje zaključke o sprovođenju preporuka u vezi sa Crnom Gorom, koje su predmet privremenog praćenja.