Dikur shtëpia e katër llojeve të shkabave, Shqipëria tani strehon vetëm një lloj: Kalin e Qyqes (Neophron percnopterus), e gjendur kryesisht në rajonin jugor të Gjirokastrës. Lindur në këto male, këta shpendë ndërmarrin një rrugë migrimi prej 8.000 km për në zonat e tyre të dimërimit në Afrikë, duke u kthyer në shtëpi çdo pranverë.

Fatkeqësisht, Kali i Qyqes përballet me zhdukjen, me një rënie prej 80% të popullsisë gjatë tri dekadave të fundit. Të klasifikuar si të rrezikuar nga Lista e Kuqe e Unionit Ndërkombëtar të Konservimit të Natyrës (IUCN), ambientalistët shqiptarë kanë bashkuar përpjekjet për ta mbrojtur këtë specie.

Angazhimi i aktivistes

Ledi Selgjekaj, një biologe e pasionuar 25-vjeçare, që punon në Qendrën për Ruajtjen dhe Mbrojten e Mjedisit Natyror në Shqipëri (PPNEA), një nga organizatat më të mëdha mjedisore në vend, na tregon më shumë mbi këtë shpend të rrallë. “Shikoni bukurinë e tij”, nis Ledi, duke shfaqur në telefonin e saj foto magjepsëse të Kalit të Qyqes. “I dallueshëm nga fytyra e verdhë, bishti trekëndor dhe hapja mbresëlënëse e krahëve prej 1,5-2 metrash”, shton ajo.

“Me vetëm gjashtë çifte riprodhuese të mbetura në Shqipëri, me vetëm 12 shpend individualë, presim me padurim kthimin e tyre pranveror pas një udhëtimi të gjatë dhe të vështirë,” shpjegon Ledi.

Ajo i ka kushtuar mbi katër vite projekteve që mbrojnë këtë specie. E nxitur nga dashuria e saj për natyrën, ajo studioi Biologji në Universitetin e Tiranës dhe nisi përfshirjen e saj me PPNEA-n si studente, duke u fokusuar kryesisht te mbrojtja e Kalit të Qyqes. "Njerëzit shpesh më pyesin pse u kushtoj kaq shumë kohë këtyre shpendve, por ky pasion më sjell gëzim të jashtëzakonshëm. Kur shoh kthimin e çifteve të reja të Kalit të Qyqes në pranverë emocionohem," tregon ajo.

Ledi dhe PPNEA kanë krijuar një rrjet të përbërë nga individë dhe përfaqësues nga Zonat e Mbrojtura të angazhuar për t'u kujdesur për këtë specie. "Ne marrim njoftime në kohën e duhur kur zogu i parë kthehet. Ne udhëtojmë menjëherë drejt vendndodhjes dhe monitorojmë me kujdes lëvizjet e tyre përmes kamerave," thotë Ledi.

Projekti BalkanDetox

Në Shqipëri, ushqimi i helmuar ka qenë kërcënimi më i madh për këta shpendë për një periudhë të gjatë. "Barinjtë dhe fermerët, me ngordhjen e bagëtive të tyre, shpesh përdorin helmimin e kufomave për të penguar ose eliminuar ujqërit. Fatkeqësisht, kjo praktikë rrezikon edhe Kalin e Qyqes, që ushqehet me kërma", ankohet Ledi.

Projekti BalkanDetox LIFE, i financuar nga BE-ja dhe që përfshin tetë organizata në shtatë vende të Ballkanit ku banojnë këta shpend, filloi në vitin 2020. Në Shqipëri, nisma e zbatuar nga PPNEA përfshin sesione trajnimi me përfaqësues institucionalë nga zonat e mbrojtura që advokojnë dhe zbatojnë ndryshime ligjore për mbrojtjen e tyre, duke përcaktuar rolet dhe përgjegjësitë e të gjitha palëve të interesuara. Për më tepër, një fushatë ndërgjegjësimi synon të edukojë banorët për rëndësinë e moshelmimit të kufomave.

"Që nga fillimi i bisedimeve me banorët përmes fushatës sonë ndërgjegjësuese, ka pasur një angazhim të gjerë. Fermerët tani e kuptojnë rëndësinë e 'Kalit të Qyqes' dhe rrallësinë e tij. Megjithatë, monitorimi mbetet sfidues. Si rrjedhojë, ne kemi krijuar vende të caktuara ushqimi për Shkabat Egjiptiane dhe jemi të kënaqur të shohim vizitat e tyre të shpeshta”, përfundon Ledi.

Rreth projektit

Projekti BalkanDetox LIFE synon të forcojë kapacitetet kombëtare midis aktorëve kryesorë për të minimizuar shkallën dhe shtrirjen e helmimit të kafshëve të egra në shtatë vende të Ballkanit, përfshirë Shqipërinë. Projekti financohet nga Programi LIFE, instrumenti financues i BE-së për veprimin mjedisor dhe klimatik, dhe zbatohet nga Fondacioni për Ruajtjen e Shkabave në një përpjekje të përbashkët me tetë organizata ballkanike. Projekti ka nisur më 1 tetor 2020 dhe do të zgjasë deri më 30 shtator 2025. Më shumë rreth këtij projekti këtu.